واکنش فدراسیون فوتبال فرانسه، به‌‌قطع بازی‌‌ها توسط داور برای افطار کردن بازیکنان روزه‌‌دار با واکنش‌‌های زیادی، حتی در ورزشگاه خانگی تیم پاری سن‌‌ژرمن مواجه شد. ماجرا از این قرار است که با شروع ماه مبارک رمضان، بسیاری از ورزشکاران حرفه‌‌ای، به‌‌خصوص فوتبالیست‌‌ها با تغییر برنامه روزانه خود به‌‌خصوص در زمینه تغذیه، زیر نظر پزشک تیم، می‌‌توانند روزه بگیرند و به ‌‌مرور این موضوع به اتفاقی رایج در لیگ‌‌های اروپایی تبدیل شد و شاهد بودیم بازیکنان معروفی مثل بنزما، حسن صلاح، حکیم زیاش و... روزه می‌‌گیرند. باشگاه‌‌ها و مربیان تیم‌‌های اروپایی هم به‌‌طور معمول نهایت همکاری را با بازیکنان دارند و  کم و بیش تابه‌‌حال خبری مبنی بر مخالفت یک مربی معروف با روزه‌‌داری بازیکنانش نشنیدیم. اما با توجه به زمان افطار که در لیگ‌‌های اروپایی مصادف می‌‌شود با حین بازی‌‌ها، افطار بازیکنان با چالش مواجه می‌‌شود. در این مطلب ترفند بازیکنان برای افطار را در کنار واکنش فدراسیون فوتبال فرانسه بررسی می‌‌کنیم و سری هم می‌‌زنیم به معروف‌‌ترین بازیکنانی که روزه می‌‌گیرند.

یکی از بهترین بازیکنان دنیا طی یکی دو دهه اخیر بی‌‌شک کریم بنزمای فرانسوی است. کسی‌‌ که اگر برحسب تصادف با مسی و رونالدو هم‌‌دوره نشده بود بیشتر از یک توپ طلا را به‌‌عنوان بازیکن سال دریافت می‌‌کرد. هت‌‌تریک سال قبل بنزما مقابل چلسی و در شرایطی که او چند دقیقه قبل از بازی یک افطار سبک خورده بود حسابی سر و صدا کرد. این مهاجم فرانسوی دوست‌‌داشتنی در یکی از مصاحبه‌هایش، درباره این ‌که روزه گرفتن روی کیفیت فنی او تاثیر منفی می‌گذارد یا خیر، گفته بود: «خیر، من مسلمانم و برایم روزه گرفتن اهمیت بالایی دارد. تاکنون هرگز این مسئله روی فوتبالم اثر منفی نگذاشته و کاملا هم راحت بوده‌‌ام».

محمد صلاح بازیکن مصری تیم لیورپول در ماه مبارک رمضان روزه می‌‌گیرد و حتی خانه‌‌اش را تزیین می‌‌کند. این بازیکن بین هواداران تیمش محبوبیت زیادی دارد و همین موضوع باعث می‌‌شود حساسیت روی عملکرد او در ماه مبارک رمضان بالا برود. اما او ضمن روزه‌‌داری همیشه کیفیت فنی خودش را حفظ کرده است. البته در این بین نباید از تلاش پزشکان و متخصصان تغذیه تیم‌‌ها برای حفظ آمادگی بدنی بازیکنان لیگ‌‌های اروپایی ضمن روزه‌‌داری غافل شد.

هافبک دفاعی تیم ملی فرانسه هم جزو آن بازیکنانی است که در ماه مبارک رمضان روزه می‌‌گیرد. جالب است که پست او به عنوان بازیکنی که باید هم بازی حریف را تخریب کند و هم برای تیم خودش بازی سازی داشته باشد نیاز به انرژی بالایی دارد اما در عین حال او روزه می‌‌گیرد. نکته جالب درباره این بازیکن که تابستان 2016 عنوان گران‌‌ترین بازیکن نقل و انتقالات را کسب کرد این است که او در 20 سالگی مسلمان شده. پوگبا که در جام جهانی 2018 با تیم ملی کشورش قهرمان جهان شد درباره انتخاب دین اسلام می‌گوید: «اسلام باعث شد من کاملا تغییر کنم و به انسان بهتری تبدیل شوم. از زمانی ‌‌که این دین را انتخاب کردم در درون خود آرامش بیشتری احساس می‌کنم.» او درباره روزه‌‌ گرفتنش می‌‌گوید: «من سال‌ها این کار را انجام می‌دهم. یک متخصص تغذیه حرفه‌ای دارم که به من درباره آن‌‌چه باید بخورم، کمک می‌کند».

سادیو مانه کاپیتان تیم ملی سنگال و مهاجم تیم بایرن مونیخ یکی از محبوب‌‌ترین شخصیت‌‌های کشورش محسوب می‌‌شود و جزو فوتبالیست‌‌های حرفه‌‌ای است که در ماه مبارک رمضان روزه می‌‌گیرد. سادیو مانه به‌‌ دلیل کمک‌‌های زیادی که به مردم فقیر کشورش می‌‌کند، محبوبیت زیادی دارد. یکی از معروف‌‌ترین اقدامات او کمک 600 هزار یورویی برای ساخت بیمارستان در منطقه‌‌ای بود که خودش روزی با فقر در آن زندگی می کرد. مانه زمانی ‌‌که در لیورپول هم بود با باشگاهش رایزنی داشت تا با تغییر زمان تمرین بتواند روزه بگیرد. مانه همان وقت درباره روزه‌‌ گرفتنش در لیورپول گفته بود: «روزه گرفتن در این شرایط آسان نیست زیرا بازی، تمرین و انجام فریضه رمضان برای ورزشکاران کار دشواری خواهد بود. اما قبل از ماه رمضان با مربی صحبت کردیم و به مدیران باشگاه هم گفتیم که در صورت امکان زمان تمرین را تغییر دهند. حالا صبح تمرین می‌کنیم. این برای ما راحت‌تر است. اگر صبح تمرین کنیم، وقت برای استراحت و رفتن به خانه خواهیم داشت. اگر چنین نبود و باشگاه با ما همکاری نمی‌کرد، وضعیت برایمان سخت می‌شد، زیرا باید ساعت حدود 2 یا 3 تمرین می‌کردیم و آن زمان انرژی زیادی نداریم. ما با متخصص تغذیه باشگاه هم صحبت می‌‌کنیم به خصوص قبل از بازی‌ها. او همه چیز را تحت کنترل گرفت و کار را برای ما بسیار آسان کرد».   

 فیلم «مردی به نام اوتو» از کتابی به‌نام «مردی به نام اوه» برگرفته شده است. این فیلم درباره سال‌های آخر زندگی مردی است که شش ماه پیش زنش فوت کرده و به اجبار از کار بازنشسته‌اش کرده‌اند. «اوتو» مردی است دقیق، جدی، مستقل، جزئی‌نگر، سنتی، به‌شدت قانون‌مند، سرسخت و انعطاف‌ناپذیر درعادت‌ها و باورها و با معیارهای کمال‌گرایانه و سخت‌گیرانه. اگر از منظر روان شناسی شخصیت بخواهیم بررسی کنیم، شاید بتوان گفت «اوتو» با این ویژگی‌ها، نمونه بارز یک اختلال شخصیت وسواسی-اجباری است. اما «اوتو» را از منظری دیگر هم می‌توان بررسی کرد؛ روان شناسی رشد. در این داستان ما شاهد گذار «اوتو» از انتهای مرحله میان سالی و شروع سالمندی هستیم.

    ناآگاهی از چگونگی زندگی در سالمندی
«اوتو» مانند هر میان سال دیگری با تکالیف و تغییرات گوناگونی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. در این سن و سال آدم‌ها درگیر پرورش فرزندان و نسل بعدی، حفظ رابطه با همسر، حفظ کارآمدی حرفه‌ای و اجتماعی خود هستند. آن‌ها کوله باری از تجربه و اطلاعات به‌همراه دارند و مایل‌اند آن‌ها را به نسل بعدی منتقل کنند. برای «اوتو» اما گذار از این مرحله با بحران همراه است. او همسرش را از دست داده، فرزندی ندارد، منزوی است و با کسی رابطه‌ای ندارد، از کارش به‌نوعی اخراج شده و نمی‌داند از این به بعد در این جهان باید چگونه زندگی کند و چگونه تکالیف رشدی خود را انجام دهد. انگار او دیگر در این دنیا کاری برای انجام دادن ندارد. در جشن بازنشستگی اجباری‌اش وقتی همکارش به او می‌گوید: «خوش بگذره!»، اوتو در پاسخ می‌پرسد: «توی چه کاری؟!» برای «اوتو»، لذت فقط در انجام وظایف است و انگار او حالا هیچ وظیفه ای در جهان ندارد!
    نبرد «اوتو» با 2دسته از تعارضات
میان سالی
«اوتو» در تمام طول داستان با دو دسته تعارضات مربوط به میان سالی در نبرد است. از یک سو نیازهای رشدی مانند میل به انتقال تجارب و پرورش نسل بعدی، میل به فناناپذیری از طریق اثرگذاری بر جهان، پویا بودن، خدمت به دیگران و اجتماع و از سوی دیگر ناامیدی، خودمحوری و بی‌توجهی به دیگران، پشت کردن به دنیا و در نهایت خودکشی‌کردن. شخصیت سرسخت، مبارز، دقیق و وسواسی اوتو، نداشتن تحمل خرابکاری‌های دیگران و همچنین نیازها و کمک‌جویی‌های اطرافیان، به مدد «اوتو» می‌آیند تا در نهایت در این نبرد، جنبه‌های سالم میان سالی اوتو رشد کنند. در واقع او  با کمک به دیگران به رشد خودش کمک می‌کند، او تعمیرات خانه‌ها را به عهده می‌گیرد، به زن همسایه رانندگی یاد می‌دهد، برای نگهداری دوست قدیمی‌اش در منزل با اداره بهزیستی می‌جنگد، حتی یک نفر را از مرگ نجات می‌دهد. او فرزندی ندارد، اما انگار برای تک‌تک آدم‌های دوروبرش حتی آن‌ها که دوست‌شان ندارد، والدگری می‌کند.
    «انسجام من»؛ معرف دوران سالمندی
یک ویژگی شناختی که افراد میان سال دارند، انعطاف‌پذیری شناختی است که بخشی از تفکر پس صوری میان سالان است. این ویژگی موجب می‌شود که افراد دست از چارچوب‌های خشک عقایدشان بردارند و متوجه شوند در این دنیا همه چیز قابل تغییر است، حتی تصورات ثابتی که از زندگی داشتند. «اوتو» در ارتباط با آدم‌ها و در کمک رسانی به آن‌ها به این نتیجه می‌رسد که مردم چندان هم بد نیستند و می‌شود در کنار آن‌ها بود، به آن‌ها کمک کرد و از آن‌ها کمک خواست. در نهایت «اوتو» میان سالی را با غلبه جنبه‌های سالم رشد یعنی موثر بودن، زایندگی و پویایی پشت سر می‌گذارد و به آن‌چیزی می رسد که «انسجام من» نامیده می‌شود و معرف دوران سالمندی است. در این دوران اوتو بعضی از عزیزانش را از دست داده که مهم ترین آن‌ها همسرش است اما شبکه‌اجتماعی دیگری اطراف خود ساخته است. همسایه‌ها و دوستان نزدیکش که او را دوست دارند، از تجارب او بهره مند می‌شوند و در مقابل از او مراقبت می‌کنند و حتی کسی هست که او را بابابزرگ صدا بزند.
    پذیرش مرگ به‌جای میل به مرگ
در تمام طول داستان، اوتو با مرور خاطرات گذشته در حال انجام یک تکلیف بسیار مهم رشدی است؛ انسجام من! او زندگی اش را از ابتدا مرور می‌کند، در کودکی و نوجوانی والدین‌اش را از دست داده، به موقع یک شغل پیدا کرده، ماشین مورد علاقه‌اش را خریده، عاشق شده و ازدواج کرده، خانه‌ای ساخته و در میان سالی تجارب زندگی‌اش را به نسل بعدی منتقل کرده است. تمام این‌ها به زندگی اوتو معنایی یکپارچه داده‌اند و حالا می‌تواند با آرامش خاطر بگوید: «این زندگی من بود». حالا که توانسته است زندگی‌اش را آن‌گونه که بوده بپذیرد، شروع می‌کند به پذیرش مرگ، این پذیرش مرگ با میل به مردن که در قسمت‌های ابتدایی فیلم مشاهده می‌شود، متفاوت است. اوتو می‌پذیرد که مرگ هم بخشی از زندگی است و وقتی آمد باید آن را پذیرفت. این پذیرش به خوبی در جمع‌آوری وسایل همسرش پس از گذشت ماه ها از مرگ او، نمایان می‌شود. «اوتو» در راستای پذیرش فرا رسیدن مرگ خود، نبودن همسرش را می‌پذیرد و با کمک همسایه‌ها وسایل به جا مانده از او را بسته‌بندی و جمع‌آوری می‌کند. حالا اوتو می‌داند که قرار بود زندگی‌اش به این جا برسد و به قول خودش، امیدوار است که سهم خود را در زندگی انجام داده باشد.

گروه سیاسی-«ملک سلمان»، پادشاه عربستان سعودی در نامه‌ای سید ابراهیم رئیسی را برای سفر به ریاض دعوت کرد. این خبر را محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور 28 اسفند و چند روز پس از توافق ازسرگیری رابطه تهران و ریاض اعلام کرد. جمشیدی در پیامی که در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت از نامه «سلمان بن عبدالعزیز»، پادشاه عربستان به آیت ا... رئیسی خبر داد و اعلام کرد که پادشاه سعودی ضمن استقبال از توافق دو کشور از رئیس جمهور کشورمان برای سفر رسمی به ریاض دعوت کرد و خواستار تقویت همکاری‌های اقتصادی و منطقه‌ای شد. رئیس جمهور کشورمان نیز با استقبال از این دعوت، بر آمادگی ایران برای تقویت همکاری‌ها تأکید کرد. حالا محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور گفت: پاسخ مثبتی به این دعوت داده شده است و ان شاءا... اتفاقات خوبی خواهد افتاد. ایجاد روابط خوب با کشورهای همجوار از راهبردهای اصلی دولت به شمار می‌رود که در حال انجام است.مخبر در پاسخ به این سوال مهر که آیا کشورهای عربی هم در این مسئله جدی هستند، اظهار کرد: بله حتماً جدی هستند.دوروز پیش نیز وزرای خارجه ایران و عربستان در گفت وگویی تلفنی توافق کردند طی روزهای آینده با یکدیگر دیدار کنند. واقعیت این است که امضای توافق ایران و عربستان در پکن برای احیای روابط دیپلماتیک میان دو کشور از ۳ جنبه بر سیاست جهانی تأثیرگذار است: اول، به دلیل اهمیت ژئواستراتژیکی ایران، دوم به خاطر وزنه نفتی و اقتصادی عربستان سعودی و سوم، برای پیشرفت چین به عنوان یک بازیگر فعال در عرصه دیپلماسی جهانی. این درحالی است که تاکنون آمریکایی‌ها تلاش داشتند خود را به عنوان مهم ترین بازیگر در عرصه دیپلماسی خاورمیانه معرفی کنند.این توافق همچنین می‌تواند پایانی بر جنگ یمن باشد و گشایشی در بحران لبنان ایجاد کند. از نگاه تحلیل گران این توافق به ترسیم نقشه جدید خاورمیانه منجر خواهد شد و از سویی جای هیچ تردیدی نمی‌گذارد که قدرت چین به زیان آمریکا در حال افزایش است.در ماه دسامبر گذشته استقبال گرمی از رئیس جمهور چین در عربستان به عمل آمد و در جریان این سفر توافق راهبردی میان دو کشور به امضا رسید. روند تحولات به گونه‌ای است که می‌توان گفت چین جای آمریکا را در غرب آسیا گرفته است. این توافق نشانه‌ای از شکست سیاست‌های آمریکا و موجب هراس آن ها از مطرح شدن چین به عنوان یک قدرت جهانی است؛ آن هم وقتی که پکن از این قدرت در جهت مثبت برای ایجاد روابط بین المللی سالم بر اساس احترام متقابل و به دور از قلدری استفاده می‌کند. این واقعیت که چین واسطه توافق ایران و عربستان برای احیای مناسبات میان آن ها شده، نشان‌دهنده یک تحول بزرگ درباره وزنه دیپلماتیک چین به عنوان یک قدرت جهانی و پیشرفت آن برای نفوذ در خاورمیانه است؛ مسئله‌ای که اصلاً به مذاق آمریکایی‌ها خوش نمی آید و موجب سردرگمی واشنگتن در بازسازی سیاست‌های جهانی خود می‌شود. عوامل مختلفی مانند گردشگری مذهبی و جغرافیا روابط میان تهران و ریاض را به هم گره می‌زند. همه ساله شمار زیادی از ایران برای انجام حج به عربستان می‌روند و هزاران نفر از شیعیان عربستان هم به شهرهای مقدس مشهد و قم برای زیارت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) به ایران سفر می‌کنند. علاوه بر آن ایران و عربستان مرز آبی در منطقه خلیج فارس دارند.در عین حال درباره این توافق می‌توان گفت که باید منتظر روزهای آینده به ویژه سفر احتمالی رئیسی به ریاض ماند. در عالم سیاست نوسانات زیادی وجود خواهد داشت و گام‌های اعتماد ساز باید برداشته شود، اما به طور حتم تصمیم به همگرایی و توافق بر تمایل به واگرایی غالب خواهد شد.

  7 برنده و 7 بازنده در رقابت نوروزی 1402

گروه سینما و تلویزیون - تعطیلات نوروزی سال 1402 نیز به پایان رسید؛ ایامی که پس از سال‌های طولانی، با ماه رمضان همزمان شده بود تا با انطباق دو مناسبت مهم، رسانه‌های تصویری به ویژه تلویزیون از بخت بیشتری برای جلب توجه مخاطبان برخوردار باشند. با پایان نوروز، کارنامه رسانه ملی، پلتفرم‌ها و سینما را بررسی کردیم تا چهره‌ها و محصولات موفق و ناموفق آن را شناسایی کنیم. حاصل این بررسی، 7 برنده و 7 بازنده‌ای شد که در ادامه درباره‌شان می‌خوانید.

برنده ها

شاید نام رامبد جوان که در ایام نوروز 1402، محصولی در تلویزیون، سینما یا نمایش خانگی در حال انتشار نداشت، عجیب به نظر برسد، اما با پخش کپی «خندوانه» از شبکه 2، آن چه بیش از همه به خاطر مخاطبان آمد، جذابیتی بود که نسخه اصلی آن داشت. «سیدخندان» که به رغم بعضی ویژگی‌های مثبت، در حد و اندازه‌های فصول نخستین «خندوانه» نیز ظاهر نشد، رامبد جوان را به برنده غایب نوروز 1402 تبدیل کرد. حال بیش از گذشته برای مخاطبان روشن می‌شود که کسب آمار 50 و 60 درصدی مخاطب در فصل‌های اول و حتی 40-30 درصد در فصل‌های آخر این برنامه، چقدر سخت بوده است.

ساز کوک «آوای جادویی» برای استعدادیابی 

به بهانه پخش این مسابقه استعدادیابی موسیقی ، به تحلیل و بررسی  3 قسمت ابتدایی آن پرداخته‌ایم. در این رقابت ،محمد اصفهانی محمد معتمدی، رضا صادقی و رضا یزدانی به‌عنوان داور حضور دارند

  محمد بهبودی نیا calture@khorasannews.com

مسابقه موسیقی محور «آوای جادویی» که تا امروز، سه قسمت از آن به نمایش درآمده، با هدف شناسایی و معرفی استعدادهای موسیقی کشور، تولیدشده و پنج‌شنبه هر هفته ساعت 8 صبح از پلتفرم «فیلم نت» پخش می‌شود. روزهای پایانی سال 1400، تبلیغاتی مبنی بر پخش این مسابقه آغاز شد اما بنا به دلایل نامعلوم، پخش این برنامه در آن زمان به سرانجام نرسید. اگرچه سرنوشت مبهم این برنامه تا اسفند سال گذشته ادامه یافت، اما درنهایت پس از کش‌وقوس‌های فراوان در هفته‌های پایانی سال 1401 طلسم سکوت خبری آوای جادویی شکست و سرانجام پخش این مسابقه آغاز شد.

 با شنیدن عبارت شهرهای زیرزمینی، چه تصویری در ذهن‌تان شکل می‌گیرد؟ شاید به غار فکر کنید یا چیزی شبیه قنات برای‌تان تداعی ‌شود. یا شاید یاد قصه و کارتون‌های بچگانه‌ای بیفتید که برای سرگرمی، افسانه موجودات زیرزمینی را برای‌تان تعریف کرده‌اند. بعید هم نیست زمانی خبر کشف یک شهر زیرزمینی باستانی در گوشه‌ای از دنیا به گوش‌تان خورده‌ باشد اما خیلی محتمل نیست که چیزی درباره شهرهای زیرزمینی ایران شنیده ‌باشید. فرار از مخاطرات زندگی روی زمین و پناه بردن به شهرهای دستکند(کنده شده با دست)  زیرزمینی، راهکاری است که بشر خیلی پیش از ارتفاع‌زده شدن شهرها، به ‌کار می‌برده ‌است. در ایران هم مثل تمدن‌های کهن دیگر، شهرهایی مخفی زیر زمین ساخته می‌شدند تا در مواقع ناامنی و جنگ، کارکرد دفاعی داشته ‌باشند یا پناهگاهی باشند دربرابر ناملایمت‌های طبیعی. معماری این سکونتگاه‌های دور از دسترس چنان پررمزوراز و پیچیده بوده‌اند که به‌حق «درخشش تمدن در اعماق زمین» خوانده می‌شوند، اما با این‌ حال ما چیزهای زیادی درباره این نمونه‌های درخشان تمدن زیرزمینی نمی‌دانیم. در پرونده امروز با چند تا از معروف‌ترین شهرهای زیرزمینی ایران، امکانات و کاربردشان آشنا می‌شوید.

نوش‌آباد| پناهگاهی 1500ساله
کجـــــا؟ کاشان
قدمت؟ دوره ساسانی
نوش‌آباد که اسمش را از «انوشیروان ساسانی» گرفته، معروف‌ترین شهر زیرزمینی ایران است؛ شهری سه‌طبقه در عمق چهار تا 16متری زمین با دالان‌های پیچ‌درپیچ و ساختاری پیچیده که خیلی اتفاقی اواسط دهه 80، هنگام کندن چاه برای یک خانه کشف شد! طول نوش‌آباد، حدود 4کیلومتر تخمین زده می‌شود و علت طبقاتی بودنش را کارکرد متفاوت هریک از طبقه‌ها می‌دانند؛ طبقه اول، دالان‌هایی تودرتو بوده برای گمراه کردن بیگانه‌هایی که به شهر هجوم می‌آوردند. طبقه دوم و سوم هم جایی بوده برای پناه گرفتن و ذخیره کردن خوراک در مواقع خطر. اگر شما هم رابطه دوستانه‌ای با فضاهای تنگ و محصور ندارید، احتمالا از تصور زندگی در طبقات نوش‌آباد، احساس خفگی بهتان دست می‌دهد اما معماران نوش‌آباد، غیر از جنبه امنیتی حواس‌شان به آسودگی شهر هم بوده ‌است. ارتفاع داخلی طبقات درست به‌اندازه متوسط قد ساکنان درنظر گرفته شده‌ یعنی بین 170 تا 180سانتی‌متر و چاه‌هایی هم برای تهویه هوا در آن تعبیه شده‌ است. ورودی شهر اما بنا به‌دلایل امنیتی آن‌قدر کوچک بوده که فقط به ‌قدر یک نفر آن‌هم به‌طور خمیده جا داشته ‌است. این ورودی تنگ‌وتاریک چطور راه را برای فرار مردم از حمله ناغافل دشمن، باز می‌کرده ‌است؟ خب هر خانه‌ یک راه مخفی پنهان ‌شده در اصطبل یا تنور داشته که به زیرزمین می‌رسیده ‌است. حمام و مسجد و قلعه شهر هم به پناهگاه راه داشته‌اند برای مواقعی که مردم در اماکن اجتماعی شهر، از هجوم بیگانگان غافلگیر می‌شده‌اند. زندگی در نوش‌آبادِ زیرزمینی، موقتی بوده و هروقت که شهر از خطر خالی می‌شده ‌است، مردم به‌ خانه‌های‌شان برمی‌گشتند اما برای همان پناه‌ بردن گاه‌به‌گاه هم امکانات کافی – متناسب با دوره زمانی- فراهم بوده ‌است؛ چراغ‌های پیه‌سوز به‌کاررفته در حفره‌های دیواری، راه دسترسی به پایاب‌های قنات برای تأمین آب، انبار غذا در چاهک‌های کم‌عمق و سرویس ‌بهداشتی. در سراسر شهر هم در گوشه وکنارتله‌هایی کار گذاشته شده‌ بوده تا اگر دشمنِ ناآشنا به راه و چاه نوش‌آباد وارد شهر شد، گیر بیفتد و آرزوی دست‌درازی به مال و جان این مردم زیرک را با خود به گور ببرد.

سامن| عبادتگاه مخفیانه
کجـــــا؟ ملایر
قدمت؟ دوره اشکانی
در نزدیکی ملایر استان همدان، در دل زمین، شهری پنهان شده که روزگاری برای خودش بروبیایی داشته ‌است. سامن که قدمتش به پیش از دوره اشکانی می‌رسد، جایی بوده برای عبادت و برگزاری مراسم مذهبی. بعدها تا مدتی به‌عنوان گورستان برای تدفین قربانیان مذهبی و آرامگاهی برای بزرگان ادیان مختلف ‌کاربرد داشت و زمانی هم کارکرد پناهگاه در مواقع جنگ و خطر پیدا کرد. از آن‌ جایی ‌که همیشه و در هر دوره‌ای باور به آیین‌های غیررسمی چالش ایجاد می‌کرده، یکی از کارکردهای رایج شهرهای زیرزمینی، وجه مذهبی آن‌ها بوده ‌است. اگر شانس دیدار با سامن را پیدا کنید، خواهید دید که ضربات پتک و چکش بر جان سخت سنگ و صخره، چه شگفتی‌هایی  به ‌بار آورده‌است؛ دالان‌های تودرتو و اتاق‌های کوچک که با راهرو به‌هم متصل‌اند، آن‌هم در فضایی به‌وسعت 3 هکتار در عمق 3 تا 6متری زمین که دسترسی به آن‌ برای بازدید هم آسان نیست چه برسد به ساختنش! اما بشنوید از ماجرای کشف سامن که مثل همه شهرهای زیرزمینی دیگر، تصادفی از دل زمین بیرون آمده‌است. ماجرا از آن قرار است که اداره مخابرات استان همدان در دهه 80 تصمیم می‌گیرد کابل‌های فیبر نوری را از زیر زمین رد کند. کندن زمین، بی‌خبر از همه‌جا، شروع می‌شود و گنجینه سامن سربر می‌آورد و همه را غافلگیر می‌کند. البته محلی‌ها پیشتر خبر داده ‌بودند که زیرِ زمین خبرهایی هست اما تا آن موقع کارشناسان نتوانسته‌بودند راهی برای ورود به شهر زیرزمینی احتمالی پیدا کنند. اما فیبر نوری سبب خیر می‌شود و تیمی شامل متخصصان باستان‌شناسی و انسان‌شناسی راهی منطقه می‌شوند و آرام‌آرام گردوغبار تاریخ از صورت بخش‌های مختلف سامن پاک می‌شود. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری شهر، اتاق‌های قرینه آن است که راه‌نابلدان را گیج و گمراه می‌کند؛ به‌علاوه دریچه‌‌هایی شبیه ‌تنور که با درپوش‌های سنگی محصور و غیرقابل ‌نفوذ می‌شده‌اند و یک‌جور ورود و خروج اضطراری بوده‌اند. بخش‌هایی از سامن اما همچنان رازآلود باقی‌ مانده‌اند مثل سازه‌هایی آخورمانند که درغیاب آثار فضولات حیوانی، فرضیه آخور بودن‌شان منتفی است اما هیچ توضیح دیگری هم درباره کارکردشان وجود ندارد.
 

تفرش| شهر هفت ‌طبقه
کجـــــا؟  مرکزی
قدمت؟ دوره سلجوقی
تفرش با مساحت 150هکتاری‌اش بزرگ‌ترین شهر زیرزمینی ایران - تا الان- به ‌شمار می‌رود. البته از آن ‌جایی ‌که کاوش در تفرش تازه سه سال است که آغاز شده، بخش‌های زیادی از آن هنوز نامکشوف مانده و چه‌بسا که در سال‌های آینده خبرهای هیجان‌انگیزی از این دستکند مهم در ایران و خاورمیانه بشنویم. آن‌چه تا امروز از تفرش می‌دانیم، این است که مطبق (تا امروز هفت طبقه آن کشف شده) است، تا اواخر دوره سلجوقی فعال بوده و بعد از آن به‌دلیل پر شدن چاه‌های ارتباطی‌اش تا مدتی متروکه شده‌ اما بعدها در دوره ایلخانی تا قاجار مجدد از آن استفاده می شده است. نکته جالب درباره تفرش این است که شواهد می‌گویند احتمالا این شهر زیرزمینی به روستاهای نزدیک هم راه داشته و وسعتش بسیار بیشتر از چیزی است که تا الان تخمین زده شده‌ است. باستان‌شناسان درباره کاربری تفرش هم چندان مطمئن نیستند، چون هنوز محوطه به‌طور کامل کاوش نشده اما براساس نشانه‌های فعلی به‌نظر می‌رسد این شهر در دوران پیش از اسلام، کارکرد پرستشگاه داشته و بعد از اسلام در زمان حمله مغول به‌عنوان پناهگاه به‌کار می‌رفته ‌است.

ارزانفود| شاهکار رازآمیز
کجـــــا؟ همدان
قدمت؟ اشکانی
همدان به مجموعه معماری‌های دستکندش شهرت دارد، پس عجیب نیست که در فهرست ما اسمش تکرار شود. ارزانفود همدان، یکی دیگر از شهرهای زیرزمینی این استان است با این تفاوت که این‌ یکی رازهای سربه‌مهر بیشتری دارد. کسی نمی‌داند در ارزانفود دقیقا چه خبری بوده ‌است! اواخر دهه 80، وقتی معدن‌کاران در نزدیکی روستای ارزانفود، به ‌دنبال «سیلیس» - یک‌ نوع عنصر سخت و پرکاربرد در صنعت- مشغول حفاری‌های معدنی بودند، به شهری زیرزمینی برخورد کردند. در عمق 3 تا 5متری این منطقه، در محوطه‌ای 5هکتاری اتاق‌های کوچک و بزرگ با سکوهای سنگی و تزییناتی منحصربه‌فرد وجود دارد که البته اطلاعات دقیقی از کاربردشان به ما نمی‌دهند. ما حالا می‌دانیم که شهرهای زیرزمینی بنا به چه دلایلی ساخته می‌شده‌اند، پس چه دلیلی دارد که ارزانفود را یک‌ جور پناهگاه ندانیم؟ قضیه این است که ارزانفود، به‌عنوان یک مجموعه واحد و یکپارچه طراحی شده‌ و فاقد ویژگی‌های پناهگاهی رایج در شهرهای زیرزمینی است. کاوش‌های باستان‌شناسی که در پنج کارگاه در بخش‌های مختلف شهر انجام شده ‌است، می‌گوید هر کارگاه چند اتاق متصل به‌هم دارد و در بعضی از قسمت‌ها، تک‌اتاق‌هایی وجود دارد با ورودی مستقل. پیچیدگی شهر از یک طرف و مورداستفاده بودنش در دوره‌های تاریخی مختلف از طرف دیگر، تشخیص هدف اولیه از ساختش را دشوار کرده‌ است. با این‌ حال حدس‌هایی وجود دارد مبنی ‌بر کارکرد حکومتی شهر. باستان‌شناسان معتقدند ارزانفود در دوره اشکانی ساخته شده‌‌ و در دوره‌های سلجوقی، ایلخانی‌، تیموری و صفوی هم به‌کار می‌رفته‌است. آن پایین، غیر از رازهای فاش‌نشدنی، نمونه‌های حیرت‌انگیز معماری هم پنهان شده ‌است؛ یک کانال آب زیرزمینی که در بیشتر بخش‌های شهر جریان داشته، به‌ علاوه حوضچه‌هایی که به‌واسطه شیارهای سنگی، آب داخل آن‌ها کشیده می‌شده ‌است. کارشناسان می‌گویند احتمالا یک‌ نوع سیستم تصفیه‌کننده آب بوده‌ است. وجود دریچه‌هایی در سقف که حکم هواکش را داشته‌اند هم از دلایل دیگری است که باید به ‌احترام سازندگان ارزانفود، کلاه از سر برداشت.
 

تهیق| سکونتگاه فصلی
کجـــــا؟  مرکزی
قدمت؟ دوره ایلخانی
هرچه ارزانفود، مرموز است و درباره تاریخچه‌اش نم پس نمی‌دهد، تهیق به همان اندازه روراست است و سفره دلش را پیش همه پهن می‌کند. اگر گذرتان به روستای تهیق از توابع شهرستان خمین استان مرکزی بیفتد، این شهر زیرزمینی حرف‌های زیادی برای گفتن به شما خواهد داشت. مثلا برای‌تان تعریف می‌کند که در اواخر دوره ایلخانان و اوایل سلجوقیان ساخته شده‌ و کاربری‌های گوناگون داشته ‌است؛ هم سکونتگاهی بوده برای زندگی فصلی -وقتی طبیعت، سر ناسازگاری پیدا می‌کرده- و هم پناهگاهی برای مواقعی که دشمن حمله می کرده‌ یا اختلافات قومی و قبیله‌ای بالا می‌گرفته ‌است. تهیق، از زیباترین دستکندهای ایران است و با تبعیت از فرم طبیعی زمین، نمونه اعلای معماری در بستر کُنگلومرایی به ‌شمار می‌رود.
 کنگلومرا، نوعی سنگ رسوبی است تشکیل‌ شده از به‌هم پیوستن و جوش خوردن قلوه‌سنگ‌های کوچک که ذرات گل و آهک لابه‌لای آن‌ها قرار گرفته‌اند و ملاط خیلی مستحکم و مقاومی می‌سازند. تهیق را که حالا تبدیل به منطقه گردشگری خمین شده‌ است، خود اهالی روستا در سال 84 کشف کرده‌اند. به ‌نظر می‌رسد دهه 80، دهه طلایی سربرآوردن شهرهای زیرزمینی در ایران بوده ‌است. برای دیدار با تهیق باید در خمین، به‌سمت دهستان خرمدشت بروید و در جاده فرعی برانید تا برسید به امامزاده «زینب‌ خاتون». در محوطه امامزاده، دریچه‌ای پیدا خواهید کرد که به راهرویی تاریک می‌رسد. از پله‌ها که پایین بروید، به سالن بزرگی می‌رسید محصورشده با چندین اتاق. از اتاق‌ها که بگذرید، دالانی پیچ‌درپیچ سر راهتان سبز می‌شود که باید با کمر خمیده از آن رد شوید و حواس‌تان به چاه‌های اطراف هم باشد. در خمین، غیر از تهیق زیبا و شگفت‌انگیز، شهرهای زیرزمینی دیگری هم وجود دارد که به‌اندازه آن معروف نشده‌اند؛ «قورچی ‌باشی»، «رباط آغاچ» ، «نازی» و «فرنق»، روستاهای دیگری هستند که در دل خودشان قصه‌هایی از زندگی پیشینیان پنهان کرده‌اند.

منابع این پرونده: ایران‌گرد، برنا، ایمنا، دنیای اقتصاد، ایسنا